Chất xơ là vô cùng quan trọng và cần thiết đối với cơ thể mỗi người, giúp chúng ta khỏe mạnh và phòng chống nhiều bệnh nguy hiểm.

Chất xơ là gì?

Chất xơ được chia làm hai loại là chất xơ hòa tan và chất xơ không hòa tan:

Chất xơ hòa tan: là các polysaccharides mạch ngắn, có thể tan trong nước. Trong đó, một số chất xơ hòa tan được gọi là prebiotic (inulin, FOS, GOS), mang lại nhiều tác dụng cho hệ tiêu hóa và cơ thể, ngoài ra còn có gum, mucilage, pectin… Chất xơ hòa tan có nhiều trong rau xanh, củ quả tươi và các loại hạt đậu.

Chất xơ không hòa tan: là các polysaccharides mạch dài, không tan trong nước. Gồm cellulose, hemicellulose, lignin… Chúng có mặt chủ yếu trong các loại hạt ngũ cốc. Chất xơ không hòa tan trong nước và không bị phá vỡ bởi vi khuẩn đường ruột, đồng thời không được hấp thụ vào máu. Thay vào đó, loại chất xơ này sẽ làm tăng khối lượng của các sản phẩm dư thừa trong hệ tiêu hóa (phân) giúp ngừa chứng táo bón.

Prebiotic là gì?

Prebiotic được hiểu là nguồn thức ăn cho probiotic (vi sinh vật sống hữu ích trong đường ruột vật chủ). Nhờ có prebiotic mà các lợi khuẩn có điều kiện phát triển mạnh mẽ hơn, do đó cải thiện hệ tiêu hóa.

Các hợp chất được phân loại là prebiotic phải đáp ứng các tiêu chí sau:

• Không tiêu hóa và không bị phân hủy bởi acid dạ dày và các enzyme trong đường tiêu hóa của con người.

• Chọn lọc lên men bởi các vi sinh vật đường ruột.

• Kích thích sự tăng trưởng và hoạt động của vi khuẩn có lợi.

Phân loại Prebiotic quan trọng

FOS, inulin: là prebiotic có nguồn gốc từ thực vật. FOS, inulin hiện diện trong nhiều loại thực phẩm như măng tây, chuối, yến mạch, tỏi, atisô và rau diếp xoăn. Cấu trúc hóa học của FOS và inulin bao gồm glucose và fructose liên kết với nhau. FOS có mức độ trùng hợp (DP) từ 2 đến 10 và có thể được sản xuất từ ​​sucrose (bằng cách transfructosylation) và từ inulin (bằng cách thủy phân). Inulin, được chiết xuất từ ​​rễ rau diếp xoăn, có mức độ trùng hợp (DP) không đồng nhất, dao động từ 3 đến 60.

GOS: là một prebiotic có nguồn gốc chủ yếu từ động vật. GOS được chiết xuất từ lactose có trong sữa bò, dê… GOS là các chuỗi đường galactose kết hợp với glucose ở cuối, đươc liên kết bằng các liên kết glycosid.

FRUCTOOLIGOSACARIT (FOS)

Công thức

FOS là hỗn hợp của các polysacarit mạch ngắn, được cấu tạo bởi một phân tử đường saccarose gắn kết thêm từ 1 đến 3 gốc đường fructose qua mối liên kết β-1,2 glucozit.

Công thức tổng quát của FOS là GFn, trong đó n = 2, 3, 4 (G là gốc đường glucose, F là gốc đường fructose), tương ứng là các đường GF4 (1-kestoza), GF3 (nystoza), GF4 (fluctofuranosylnystoza).

Tác dụng

Chất xơ FOS mang lại nhiều lợi ích cho hệ đường ruột và cơ thể:

– Cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột:

Các nhà khoa học đã chứng minh rằng FOS là môi trường dinh dưỡng tốt cho các lợi khuẩn bifidobacteria spp và bateroides spp, nhưng không phải là môi trường thuận lợi cho vi sinh vật có hại escherichia coli và clostridium perfringens phát triển. Thí nghiệm được tiến hành với cả hai đối tượng trẻ em và người già đều cho kết quả là khi ăn chất xơ FOS, số lượng bifidobacteria spp và bateroides spp trong đường ruột tăng lên, còn escherichia coli và clostridium perfringens lại giảm xuống.

Chúng ta đã biết bifidobateria spp. có tác dụng tăng cường sức khỏe đường ruột. Loại vi sinh vật này sinh acid lactic và acid axetic, làm cho pH trong đường ruột giảm xuống, nhờ đó làm hạn chế hoặc ngăn ngừa sự phát triển của các vi sinh vật gây bệnh trong đường ruột.

– Điều hòa đường huyết:

FOS không hoặc rất ít bị thủy phân bởi hệ enzym đường ruột, nên khi ăn FOS, lượng đường trong máu không bị biến động. Thí nghiệm cho thấy trái với đường sacarose, khi ăn 25 g FOS, trong khoảng thời gian 120 phút, lượng đường trong máu không hề thay đổi. Đây là một loại đường năng lượng thấp và được sử dụng cho những bệnh nhân béo phì. Thí nghiệm trên những bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường cho thấy ăn FOS làm giảm lượng acid béo tự do trong huyết thanh, từ đó ức chế sự gia tăng glucose huyết.

– Tác dụng giảm lipid máu và cholesterol máu:

FOS thúc đẩy sự phát triển của vi khuẩn sinh acid lactic, tạo các chất chuyển hóa có vai trò cản trở sự tổng hợp cholesterol toàn phần và triacylglycerol. Ngoài ra, FOS gắn với cholesterol toàn phần, giúp ngăn chặn và làm chậm hấp thu vào máu.

– Giảm táo bón:

FOS góp phần làm giảm táo bón. Quá trình lên men FOS ở ruột già cũng sản sinh ra khí, hơi và nước có tác dụng làm cho phân mềm và xốp, giúp phân di chuyển dễ dàng hơn, phòng chống táo bón. Một số nghiên cứu cho thấy FOS làm tăng tần suất đại tiện, nhưng không làm tăng tốc độ đẩy thức ăn qua ruột hay làm tăng trọng lượng phân. Với liều 4 – 15 g/ngày trên những người khỏe mạnh làm giảm tình trạng táo bón.

– Tăng cường hấp thu calci và các chất khoáng khác:

Nhiều nghiên cứu cho thấy, sử dụng chất xơ FOS làm tăng sự hấp thu calci và các chất khoáng khác. Nhờ đặc tính này mà FOS có thể giúp phòng chống các bệnh về chuyển hóa và bệnh loãng xương. Quá trình thúc đẩy hấp thu calci của chất xơ FOS cũng giống như của cellulose, chủ yếu xảy ra ở ruột già.

Chất xơ FOS trong ruột già làm giảm pH của môi trường ruột dẫn đến sự tái hòa tan của các muối calci.

Vi sinh vật bifidobacteria trong ruột già lên men mạnh trong môi trường có chứa FOS và sinh ra các acid mạch ngắn, các acid này thúc đẩy sự hấp thu calci.

Sự dịch chuyển chất xơ FOS trong ruột già kéo theo sự dịch chuyển của hợp chất calci-protein, nhờ đó calci được tiếp xúc nhiều hơn với các tế bào thành ruột, tạo điều kiện tốt cho sự hấp thu vào máu.

– Giảm béo phì:

nhiều nghiên cứu trước đây cho thấy uống FOS có thể điều chỉnh trọng lượng cơ thể thông qua việc thúc đẩy nội sinh GLP-1 trong ruột. GLP-1 là một hormon quan trọng được giải phóng từ các tế bào enteroendocrine-L, làm tăng cảm giác no. Do đó giảm lượng thức ăn nạp vào cơ thể, dẫn đến giảm trọng lượng cơ thể và BMI. Trong một nghiên cứu nhỏ, trên những người thừa cân, sau khi dùng FOS với liều 21 g/ngày trong 12 tuần, đã tăng cảm giác no và giảm trung bình từ 0,4 – 1 kg trọng lượng cơ thể.

– Tăng cường miễn dịch, giảm nguy cơ rối loạn viêm ruột, giảm ung thư ruột kết:

tăng vi khuẩn có lợi Bifidobacteria làm tăng hoạt tính của các đại thực bào, tăng tiết kháng thể tại chỗ immunoglobulin A (IgA) giúp tăng cường miễn dịch. Có dữ liệu cho thấy rằng việc tiêu thụ prebiotic có thể điều chỉnh các thông số miễn dịch trong GALT, các mô bạch huyết thứ phát và tuần hoàn ngoại vi, cũng như giảm viêm ruột kết (do quá trình lên men sinh acid béo chuỗi ngắn nuôi dưỡng tế bào ruột, tạo môi trường acid nhẹ, làm các vi khuẩn sản xuất sulfat không phát triển mạnh, dẫn đến giảm sinh khí H2S, làm giảm viêm loét đại tràng), giảm hoạt động khối u, tuy nhiên cơ chế chính xác trong giảm khối u hiện chưa rõ.